2015-yilda jurnalist Bri Zeltner Ogayo shtati Klivlend shahridagi qashshoqlik bolalarga qanday ta’sir qilayotganini o’rgandi.
“Katta ta'sirlardan biri bu chaqaloqlar o'limining yuqoriligi edi. Biz shahar bo‘ylab go‘daklar o‘limi ko‘rsatkichlarini, xususan, qora tanli onalar orasidagi o‘limlar soniga qaradik. Chunki oq tanli chaqaloqlar o‘limi bilan qora tanli chaqaloqlar o‘limi o‘rtasida juda katta tafovut bor”, — deydi Zeltner “Amerika Ovozi” bilan suhbatda.
O'sha paytda “The Plain Dealer” axborot nashri uchun sog'liqni saqlash jurnalistikasi yo’nalishida ishlagan Zeltner Klivlendda har 1000 ta yangi tug'ilgan chaqaloqning 13 nafari bir yoshga yetmasdan vafot etayotganini aniqladi. Qora chaqaloqlar oq tanli chaqaloqlarga qaraganda ikki baravar ko'proq o'lgan.
"Muammo katta va u uzoq vaqtdan beri mavjud edi", - deydi Zeltner.
Yangiliklar arxivini ko'zdan kechirar ekan, u muxbirlar bu mavzuga har 10 yilda bir qaytishlarini o’rgandi, ammo raqamlarda hech qanday o’zgarish yo'q edi. Shuning uchun u boshqa yondashuvni tanladi.
"Biz buni yaxshiroq hal qilgan, ammo ahvoli Klivlendnikiga juda o'xshash joy topishga qaror qildik. Baltimor demografik ahvoli va daromadi jihatidan Klivlendga juda o’xshash. U yerda ham o'zgarishlar yuz berishidan oldin chaqaloqlar o'limi ko'rsatkichlaridagi tafovut qora va oq bolalar o’rtasida katta edi ", - deydi Zeltner.
Jurnalistning aniqlashicha, Baltimor bu muammoni 2009-yilda hal qilishni boshlagan va 2015-yilga kelib bolalar o'limi soni 24-25 foizga kamaygan.
Zeltner o'z tadqiqotlari natijasini nashr etgandan so'ng, Klivlend rasmiylari u bilan bog'landi.
"Ular ham uyqu bilan bog'liq o'limlar, tizimli irqchilik va uning sog'liqni saqlash tizimidagi qora tanli onalarni davolashdagi roli va erta tug'ilish muammolarini hal qilishga qaratilgan va Baltimor amalga oshirgan ko'plab dasturlarni o’rganishni va amalga oshirishni boshladi", - deydi Zeltner.
Zeltner amalga oshirgan bu loyiha "yechimlar jurnalistikasi" nomi bilan tanildi.
“Yechimlar jurnalistikasi yangiliklarga kengroq ma’noda qaraydi va nima ish berayotganini ham o‘z ichiga oladi”, - deydi Yechimlar jurnalistikasi tarmog’ining innovatsiyalar bo’yicha vitse-prezidenti Tina Rozenberg “Amerika Ovozi” bilan suhbatda.
“Anʼanaga koʻra, jurnalistlar ishlamayotgan narsani yangilik deb hisoblaydi, shuning uchun biz jurnalistlarga nima ishlayotganini yoritishda yordam beramiz. Buni qatʼiyat va yuqori standartlar asosida bajaramiz. Siz muammolarni hal qiluvchi yechimlarni olqishlamaysiz. Boshqa yangiliklar haqida xabar berganingizdek, ular haqida ham xabar berasiz, xolos”, - deydi u.
Yomon xabarlarga e’tibor katta
Rozenberg Devid Bornshteyn bilan birgalikda Yechimlar jurnalistikasi tarmog’iga (Solutions Jurnalism Network) asos soldi. Ularning har ikkisi "Nyu-York Tayms" gazetasida har hafta ijtimoiy muammoga boshqacha munosabatni ko'rib chiqadigan "Yechimlar" deb nomlangan ruknni yuritgan.
"Biz bu tashkilotni xuddi shu ishni qiladigan jurnalistlar tarmog'ini yaratishga harakat qilish va qurish uchun boshladik", - deydi Rozenberg.
Uning kompaniyasi tashkil etilganidan beri 10 yil ichida 30 000 dan ortiq muxbirni o'qitdi.
“Bu aslida yangilik emas; ko'p odamlar uzoq vaqt davomida ism qo'ymasdan yechimlar jurnalistikasi bilan shug'ullanib kelgan. Biz qilgan narsa buni amalga oshirish tizimini yaratish, uning atrofida amaliy tadqiqotlar o’tkazish va o'rganish natijalarini jamlash hamda tarqatishga yordam berishdir”, - deydi u.
Uning so'zlariga ko'ra, bugungi kunda ommaviy axborot vositalarining asosiy muammolaridan biri yomon xabarlarga haddan tashqari e'tibor qaratishdir. Qo'shma Shtatlarda bu tendensiya 1970-yillarda Vyetnam urushi va Uotergeyt ishi tufayli boshlangan.
“Jurnalistika bundan oldin hokimiyatdagi odamlar bilan iliq munosabatda bo'lgan va ko'pincha kuchli odamlarga o'zlari xohlagan narsani qilishlari uchun imkoniyat bergan, ya’ni ularning ishini yoritmagan. Bu yaxshi emas edi. Shundan so’ng surishtiruv jurnalistikasi paydo bo’ldi va parallel ravishda hukumatga nisbatan ishonchsizlik kuchaydi”, - dedi Rozenberg.
“Jurnalistika surishtiruvi oʻshanda odamlar intilayotgan jurnalistikaning yuksak choʻqqisiga aylandi va bu oʻsib borib, haqiqatan ham jurnalistikaning yagona aniq yoʻli deb ataladigan darajagacha yetdi. Har doimgidan ham muhimroq bo'lgan jurnalistik tadqiqotga ega bo'lish juda muhim bo'lsa-da, bu yagona narsa bo'lishi mumkin emas va biz muvozanat biroz o'zgarishi kerak deb hisoblaymiz”, - deydi ekspert.
Rosenberg va Zeltnerning ta'kidlashicha, yechimlar jurnalistikasining vazifasi ijobiy xabarlarlar yoki maqtovlar qilish emas, balki muammoga yechim berishdir.
"Bu bema'ni parchalar yoki yoqimli hikoyalar emas, - deydi Zeltner. - Siz haqiqatan ham dalillarni sinchkovlik bilan ko'rib chiqishingiz kerak va bu yechimlar hayotiyligiga va ular xabar qilayotgan ma'lumotlar ishonchli ekanligiga hamda o'quvchilarimiz oldida hisobdor bo'lgan barcha narsalar to’g’riligiga ishonch hosil qilishingiz kerak."
U jurnalistika inqiroziga yechimmi?
“Solutions Journalism Network” 190 dan ortiq mamlakatdan 14 700 ta yechim reportajlarini o'z ichiga olgan "Solutions Story Tracker" ma'lumotlar bazasiga ega.
Rozenbergga ko’ra, jurnalistlarning bu kabi reportajlar bilan ko'proq shug'ullanayotgani sabablardan biri axborot sanoati va jurnalistika bugun boshdan kechirayotgan inqiroz bilan bog’liq.
“Odatda, bizning kasbimiz juda himoyaviy va o'zgarishga ochiq emas. Ammo bizda egizak inqirozlar mavjud: gazetalar reklamasini yo'q qilgan iqtisodiy inqiroz, shuningdek, butun dunyo bo'ylab jurnalistikaning ekzistensial inqirozi. Odamlar bizga ishonmasligini, bizni yoqtirmasligini tushunamiz. Ular bizga ishonmayapti. Bu ikki narsa jurnalistikani ishlashning yangi usullarini ko’rib chiqishga undadi”, - deydi Rozenberg “Amerika Ovozi” bilan suhbatda.
Zeltner hozirda 95 foizi qora tanli yoki ispanzabonlardan iborat va kam taʼminlangan oʻrta maktab oʻquvchilariga multimedia jurnalistikasidan saboq beruvchi “YouthCast Media Group” notijorat tashkilotining kontent va dasturlar boʻyicha direktori.
"Bizda o'rta maktab o'quvchilari jurnalistlari yiliga ikki marta to'liq metrajli lavhalar ustida ishlaydi va bu ishda ular o'z jamoalaridagi katta muammolarni hal qilishga e'tibor qaratadi", - deydi Zeltner.
Rozenbergning ta'kidlashicha, yechimlar jurnalistikasi nafaqat surishtiruv va xabarlarni samaraliroq qilish, balki marginallashgan jamoalar va mamlakatlarni yoritish usulini ham o'zgartirishni o’z ichiga oladi.
"Jurnalistlar Chikagodagi kam ta'minlangan qora tanlilar jamoasiga kirganda, qurolli zo'ravonlik haqida yozish uchun u yerda bo'lishadi, boshqa narsa uchun emas. Qo'shma Shtatlardagi asosiy ommaviy axborot vositalarining muxbirlari AQShning janubiga, asosan, to'rtta tishli odamlarni topish uchun borishadi", - deydi Rozenberg.
“Bu norma bo’lmasligi kerak. Ammo biz buni odatiy holga aylantirganmiz va voqelikni buzib ko’rsatamiz. Boshqa barcha ijtimoiy va irqiy adolatsizliklarning orqasida ham shu kabi ijtimoiy va irqiy adolatsizliklar turadi. Bu o'zgarishi kerak. Yechimlar jurnalistikasi shuni o’zgartirish yo’lidir”, - deydi u.
Facebook Forum