Breaking News

Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?


Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?
Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?

Avstraliyaning Adelaida Universitetida (The University of Adelaide) iqtisodiyotdan dars beruvchi professor Richard Pomfret Markaziy Osiyoda bu sohani Sovet davridan beri o’rganib keladi. Kelajak haqida gapirganda o’tmishni, ayniqsa yaqin tarixni tahlil qilish kerak, deydi u.

Mintaqada izlanishlar olib boradigan professor kuni kecha Vashingtondagi Jons Xopkins Universitetida (Johns Hopkins University) bu borada ma'ruza qildi.

Uning fikricha, Markaziy Osiyo iqtisodiy istiqboli ikki omilga bog’liq. Birinchisi, tabiiy zaxiralar, xususan neft, gaz va oltin bahosi va ikkinchisi, Qozog’iston va O’zbekistonda boshqaruvga Nursulton Nazarboyev va Islom Karimovdan keyin kimlar kelishi.

Richard Pomfret, avstraliyalik professor, Markaziy Osiyo siyosati va iqtisodiyotini uzoq yillardan beri kuzatib, tahlil qilib keladi. Kuni kecha Vashingtonda Jons Xopkins Universitetida (Johns Hopkins University) bu borada ma'ruza o'qidi.
Richard Pomfret, avstraliyalik professor, Markaziy Osiyo siyosati va iqtisodiyotini uzoq yillardan beri kuzatib, tahlil qilib keladi. Kuni kecha Vashingtonda Jons Xopkins Universitetida (Johns Hopkins University) bu borada ma'ruza o'qidi.

Iqtisod shunday narsaki, bashorat qilish juda qiyin, deydi professor Pomfret, lekin bir narsa aniq: Markaziy Osiyoni asosan tabiiy boyliklar va paxta boqmoqda, masalan O’zbekistonni. Daromadning aksar qismi aynan shu mahsulotlar eksportidan keladi.

1990-yillarda O’zbekiston mintaqaviy lider edi. Boshqaruv jihatidan eng mustahkam tizim sanalar edi.

"Avtoritar, ammo effektiv. 2000-yillarga kelib, O’zbekiston bu o’rinni Qozog’istonga boy berdi. Qozog’istonga sarmoya oqimi oshdi, yangi neft inshootlari va quvurlar ishga tushdi. Bu respublika o’z iqtisodini G’arbga ochdi. Bu bilan katta yutuqqa erishdi”, - deya tahlil qiladi professor.

Turkmaniston boshidan yopiq, har jihatdan. Tojikistonda iqtisodiy siyosat zaif va deyarli shakllanmadi. Buning oqibatida bugunga kelib u eng qashshoq jamiyat sifatida qolmoqda. Paxta va boshqa mahsulotlarini sotadi, lekin bu davlat tashqi yordam va Rossiyada ishlab topilayotgan pulga qaram. Qirg’iziston mustaqillikning ilk yillaridanoq islohotlar boshladi, lekin ular iqtisodiy ahvolning yaxshilanishi uchun xizmat qilmadi. Tilla narxi oshgani sal dalda bo’ldi, lekin bu respublikada suv inshootlari qarovsiz qoldi, ular ishdan chiqdi, vaholanki, gidro sanoatning o’zi bu xalqni boqishi mumkin edi. Qirg’iziston liberal iqtisodiyot yo’lidan borishga qaror qilgan, lekin chuqur korrupsiya va siyosiy beqarorlik sabab xorijiy sarmoya oshmadi.

O’zbekiston har tomonlama katta potensialga ega mamlakat. Chet el investorlari u yerga qanchalik oshiqmasin, moliyaviy tizim erkin va oshkora emasligi, siyosiy nazorat kuchli ekani va korrupsiya sabab ko’plab imkoniyatlarni boy berdi, deydi Richard Pomfret.

Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?
Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?

Bu muammolarga Qozog’istonda ham duch kelasiz, lekin Nursulton Nazarboyev iqtisodiy taraqqiyotni birinchi o’ringa qo’ydi va sarmoyachilar uchun imkoniyatlar yaratdi. Neftdan tushayotgan daromadni ayab, o’ylab ishlatdi. O’rta sinf undan bahramand bo’la oldi. Lekin global iqtisodiy inqiroz davrida aynan bu davlat katta zarar ko’rdi, chunki xalqaro moliyaviy tizimga ko’proq bog’langan edi.

Turkmanistonda buning aksi – tabiiy gaz daromadi aholi hayotiga bevosita ta’sir qilmaydigan loyihalar uchun sarflandi. Ashgabat va uning atrofida qasrlar, maqbaralar, yodgorliklar barpo etildi. Shaxsga sig’inish madaniyati targ’ib qilindi.

Markaziy Osiyo, umuman olganda, tabiiy jihatdan boy boshqa mintaqalar singari katta bir xatoga yo’l qo’ydi – iqtisodini aynan shu zaxiralarga bog’ladi. Qadamma-qadam rivojlanishning ustuvor jihatlari ko’p, deydi professor, lekin yopiq iqtisod – jonli iqtisod emas.

Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?
Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?

Zaxiradan tushayotgan daromad qanday va qay sur’atda sarflanishi kerak? Uni qanday taqsimlaysiz? “Super prezidentlik boshqaruvidagi davlatlarda bu mavhum”, - deydi Pomfret.

Natijada xalq daromad qayoqqa ketayotganini bilmaydi. O’zbekistonda, masalan, qurilishlar avjida. Hukumat yangi inshootlar, yangi ish o’rinlari, yengil va og’ir sanoat rivoji, ta’lim va sog’liqni saqlash sohalaridagi siljishlar haqida gapiradi. Bular uzoq muddatda taraqqiyot uchun xizmat qiladimi yoki loyihalar huzurini kichik bir doira, “biznes elita” ko’rayaptimi?

Jahon Banki va Xalqaro Valyuta Jamg’armasi nazarida O’zbekiston iqtisodiyoti jadal tarzda o’sib bormoqda. Ammo millionlab fuqarolar ish izlab Rossiyaga ketgan. Ular yuborayotgan pul iqtisodni tebratayotgan katta kuch ekanini bu tashkilotlar ochiq tan oladi.

O'zbekiston daromadi asosan paxta va tabiiy zaxiralardan
O'zbekiston daromadi asosan paxta va tabiiy zaxiralardan

Rossiya va Yevropa Ittifoqi hamon muhim hamkorlar, lekin Xitoy bugun regionning har bir mamlakatida eng yirik sarmoyachi.

Pekin maqsadlariga shubha-gumon bilan qaraydiganlar ko’p, lekin investitsiyani rad etish qiyin. Tirikchilik osonlashsa bas, deydi odamlar.

Mintaqaviy birdamlik zamon talabi, ammo buning uchun siyosiy iroda yetishmaydi. Har bir respublika o’z iqtisodiyotini erkin va ochiq deb ta’riflaydi, ammo chegara osha savdo ko’lami juda past. Qo’shnilar bir-biriga ishonmaydi.

Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?
Markaziy Osiyo iqtisodiy kelajagi nimaga bog'liq?

Rossiya boj ittifoqi tuzishga chaqirayotgan ekan, Qirg’iziston va Qozog’iston unga katta umidlar bog’lagan.

G’arbning taraqqiy etgan davlatlari hamon inqiroz botqog’ida ekan, sarmoya asosan sharqdan, xususan Xitoydan oqishi turgan gap. Pekin islohot, oshkoralik va demokratiya talabini olg’a surmaydi. Bu degani yaqin kelajakda katta o’zgarishlar kutmang.

  • 16x9 Image

    Navbahor Imamova

    Navbahor Imamova - "Amerika Ovozi" teleradiosining yetakchi multimedia jurnalisti. "Amerika Manzaralari" turkumidagi teledasturlar muallifi. Ko'rsatuvlar taqdim etish bilan birga prodyuser, muxbir va muharrir. O'zbekistonda akkreditatsiyadan o'tgan yagona amerikalik jurnalist. "Amerika Ovozi"da 2002-yildan beri ishlaydi. Jurnalistik faoliyatini 1996-yilda O'zbekiston radiosining "Xalqaro hayot" redaksiyasida boshlagan. Jahon Tillar Universiteti Xalqaro jurnalistika fakultetida dars bergan. Ommaviy axborot vositalari bo'yicha bakalavrlikni Hindistonning Maysur Universitetidan (University of Mysore), magistrlikni esa AQShning Bol Davlat Universitetidan (Ball State University) olgan. Shuningdek, Garvard Universitetidan (Harvard University) davlat boshqaruvi va liderlik bo'yicha magistrlik diplomiga ega. Jurnalistik va ilmiy materiallari qator xalqaro manbalarda chop etilgan. Amerikaning nufuzli universitetlari va tahlil markazlarida so'zlab, ma'ruzalar o'qib keladi. "Amerika Ovozi" oltin medali sohibi. Tashkilotda gender va jurnalistika bo'yicha kengash raisi. Toshkent viloyati Bo'stonliq tumani Qo'shqo'rg'on qishlog'ida ziyoli oilasida ulg'aygan.

    Navbahor Imamova is a prominent Uzbek journalist at the Voice of America. As anchor, reporter, multimedia editor and producer, she has covered Central Asia and the U.S. for more than 20 years on TV, radio and online. Since 2018, she has also been reporting from inside Uzbekistan as the first-ever U.S.-based accredited correspondent in the country. During 2016-2017, she was a prestigious Edward S. Mason Fellow in public policy and management, while earning her Mid-Career Master in Public Administration at Harvard University’s John F. Kennedy School of Government. Navbahor played a pivotal role in the launch of Uzbek television programming at VOA in 2003, and has since presented more than 1000 editions of the flagship weekly show, “Amerika Manzaralari” (Exploring America), which covers American foreign policy focusing on Washington’s relations with Central Asia, as well as life and politics in the U.S. She speaks frequently on regional issues in Central Asia, as well as Uzbek politics and society, for policy, academic, and popular audiences. Her analytical pieces have been published in leading academic and news outlets including Foreign Policy, The National Interest, and the Atlantic. Navbahor also is the founding President of the VOA Women’s Caucus. She began her career at Uzbekistan’s state broadcasting company in Tashkent. She holds a Bachelor of Arts in journalism and mass communication from the University of Mysore, India and a Master of Arts in journalism from Ball State University, Indiana.

Shu mavzuda

XS
SM
MD
LG