Breaking News

Ekspertlar: Markaziy Osiyo, iqtisodiy birdamlik haqida o'ylang


Ekspertlar: Markaziy Osiyo, iqtisodiy birdamlik haqida o'ylang
Ekspertlar: Markaziy Osiyo, iqtisodiy birdamlik haqida o'ylang

Yaqinda AQShda nashrdan chiqqan yangi bir kitob “Markaziy Osiyo va Kavkaz - XXI asrda Yevrosiyo orasida” (Central Asia and the Caucasus – At the Crossroads of Eurasia in the 21st Century) deb nomlanadi. Vashingtonda tanilgan tahlilchilar Verner Xerman va Yoxannes Linn (Johannes Linn) unga sara ilmiy maqolalar to’plagan.

Tabiiy boyliklar, biznes muhit, siyosiy va ijtimoiy hayot yoritiladi. Markaziy Osiyo sharqu g’arb orasidagi muhim mintaqa. Yaqin Sharq va Sharqiy Osiyo, Yevropa va Janubiy Osiyo orasida tijorat (savdo aylanmasi yiliga yuzlab milliard dollar) kun sayin rivojlanib borar ekan, besh yosh davlat – O’zbekiston, Qozog’iston, Tojikiston, Turkmaniston va Qirg’iziston joylashgan mintaqa nafaqat tranzit yo’li, balki yirik biznes imkoniyatlarga ham ega.

Uzoq yillar Jahon Bankida ishlagan va bugun Brukings Instituti ilmiy xodimi Yoxannes Linn kitobni tadqim etar ekan, Markaziy Osiyo faqatgina savdo yo’li bo’lib qolmasligi, mavjud biznes imkoniyatlardan foydalanishi kerak, deydi.

Yoxannes Linn, tahlilchi
Yoxannes Linn, tahlilchi

Olim fikricha, davlatlar iqtisodiy aloqalarni yaxshilashga majbur. O’zaro tijorat osonlashsa, chet eldan ham ko’proq sarmoya kela boshlaydi, deydi u.

Har bir respublika o’z iqtisodiy dasturi va taraqqiyot yo’liga ega ekani ma’lum, deydi Yoxannes Linn, lekin jahon bozoriga chiqish regional birdamlik talab qiladi.

Qozog’iston xorijiy sarmoya evaziga biroz oyoqqa turib olgan. Qolgan davlatlar hali ancha orqada. Mintaqada hozir eng yirik investor bu Xitoy. Ikkinchi o’rinda Rossiya. Ular mamlakatlar bilan savdo ko’lamini oshirib kelmoqda, ammo mavjud muammolar hammaga birdek og’ir tushmoqda.

Masalan, deydi Yoxannes Linn, savdo siyosati aniq emas. Har bir respublikada uni qayta ko’rib chiqish kerak. Yo’llar, temir yo’l, havo yo’llari – hammasi ta’mirtalab. Bir-biriga ulanmagan va eng muhimi, yo’lovchi, foydalanuvchi manfaatini ko’zlamaydi.

Shaharlararo parvozlar cheklangan. Bir mamlakatning o’zida katta shaharlar bilan bog’lovchi yo’nalishlar kam. Masalan O’zbekistonda Xivadan Buxoroga to’g’ri ucha olmaysiz. Parvozlar faqat Toshkentdan.

Chegaralardan o’tish, xoh sayohat uchun, xoh savdo, amri mahol. Biznes qilish har bir mamlakatda xavf bilan barobar. Korrupsiya va poraxo’rlik chuqur ildiz otgan. Va eng muhimi, boshqaruv tizimlari isloh qilinishi, tadbirkor va ishbilarmonlar, tijoriy firma va kompaniyalar uchun zarur sharoitlar yaratilishi kerak.

Hukumatlar nazarida amaldagi siyosat – zamon talabi. Qozog’iston G’arbdan o’rnak olib, taraqqiy etish uchun uning yordamiga tayanayotganini ro’kach qilsa, O’zbekiston rasmiylari bugun respublikada ham mahalliy, ham xorijiy tadbirkorlar va bizneslar uchun zarur sharoit muhayyo deb keladi.

Yangi kitob mintaqani integratsiya va hamkorlikka undaydi
Yangi kitob mintaqani integratsiya va hamkorlikka undaydi

Qirg’iziston, Jahon Savdo Tashkiloti a’zosi, nochor iqtisodiy ahvolda. Tojikiston, dunyoning eng qashshoq jamiyatlaridan biri, tashqi yordam va Rossiyadagi migrant ishchilardan kelayotgan daromad hisobiga kun ko’rmoqda.

Qozog’iston qora oltini, Turkmaniston esa tabiiy gaziga tayanadi. O’zbekistonni oq oltin, neft va gaz hamda chet elda yurgan mehnatkashlar boqmoqda.

Jahon Banki bergan ma’lumotlarga ko’ra, biznes qilish uchun mintaqada Qozog’iston birinchi, keyin esa Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O’zbekiston oxirgi o’rinda.

Yoxannes Linn va yangi kitobning boshqa mualliflari shunday tavsiyalar beradi:

- Boy berilayotgan imkoniyatlar haqida o’ylang, mavjudlaridan foydalanib qoling

- Davlat rahbarlari iqtisod va tijorat haqida ochiq va keng muloqot boshlasin

- Muzokaralarga qo’shni davlatlar rahbarlarini ham taklif qiling

- Xalqaro hamkorlar uzoq muddatli loyihalar haqida o’ylasin

- Madaniy va tarixiy yaqinlikka tayaning, farqlar emas, o’xshash jihatlar va manfaatlarga asoslaning.

Marta Olkott, tahlilchi
Marta Olkott, tahlilchi

Yoxannes Linn mintaqaviy birdamlik va hamkorlikka urg’u bersa, uning safdoshi Marta Olkott (Martha Olcott), ko’plab kitob va ilmiy maqolalar muallifi, taniqli ekspert, e’tiborni bugungi real vaziyatga qaratadi.

“Markaziy Osiyodagi har bir davlat alohida tanilishni, o’z siyosiy-iqtisodiy nufuziga ega bo’lishni istaydi va shu kungacha qo’yilgan har bir qadam buning yaqqol isboti”,- deydi Marta Olkott. “Har bir respublika o’z tarixi va madaniyati, o’zi tanlagan yo’lni boshqacha ta’riflaydi, tushuntiradi”.

Olima tahlilicha, davlat rahbarlarining har biri ham o’ziga xos boshqarish uslubiga ega. O’zbekistonda Islom Karimov va Qozog’istonda Nursulton Nazarboyev, 70 dan oshgan prezidentlar, mag’rur va o’jar, Sovet davridan saboq olgan va mustaqillikdan keyin yangi davlatchilikka asos solganini da’vo qilib keladi. Imomali Rahmon ham Tojikistonda uzoq yillik rahbar. Qirg’iziston, siyosiy jihatdan beqaror davlatda, rahbarlar tez-tez yangilanib turibdi. Turkmanistonda Saparmurat Niyozov o’limidan keyin hokimiyatga kelgan Qurbonguli Berdimuhammedov jamiyatga sal erkinlik bergandek, lekin u ham yangi zamon lideri ekanini isbotlamadi.

Bu davlatlar va ularning keksa rahbarlariga regional birdamlik va iqtisodiy hamkorlik xususida aql o’rgatish oson, lekin ularni konkret o’zgarishlar qilishga ko’ndirish mumkinmi?

Vashingtonda ekspertlar orasida bunga ishonch katta emas. Lekin har narsaga tayyor turing, deydi ular. Zarur bo’lganda, bu rahbarlarning gapi bir joydan chiqqan vaqtlar ko’p bo’lgan.

  • 16x9 Image

    Navbahor Imamova

    Navbahor Imamova - "Amerika Ovozi" teleradiosining yetakchi multimedia jurnalisti. "Amerika Manzaralari" turkumidagi teledasturlar muallifi. Ko'rsatuvlar taqdim etish bilan birga prodyuser, muxbir va muharrir. O'zbekistonda akkreditatsiyadan o'tgan yagona amerikalik jurnalist. "Amerika Ovozi"da 2002-yildan beri ishlaydi. Jurnalistik faoliyatini 1996-yilda O'zbekiston radiosining "Xalqaro hayot" redaksiyasida boshlagan. Jahon Tillar Universiteti Xalqaro jurnalistika fakultetida dars bergan. Ommaviy axborot vositalari bo'yicha bakalavrlikni Hindistonning Maysur Universitetidan (University of Mysore), magistrlikni esa AQShning Bol Davlat Universitetidan (Ball State University) olgan. Shuningdek, Garvard Universitetidan (Harvard University) davlat boshqaruvi va liderlik bo'yicha magistrlik diplomiga ega. Jurnalistik va ilmiy materiallari qator xalqaro manbalarda chop etilgan. Amerikaning nufuzli universitetlari va tahlil markazlarida so'zlab, ma'ruzalar o'qib keladi. "Amerika Ovozi" oltin medali sohibi. Tashkilotda gender va jurnalistika bo'yicha kengash raisi. Toshkent viloyati Bo'stonliq tumani Qo'shqo'rg'on qishlog'ida ziyoli oilasida ulg'aygan.

    Navbahor Imamova is a prominent Uzbek journalist at the Voice of America. As anchor, reporter, multimedia editor and producer, she has covered Central Asia and the U.S. for more than 20 years on TV, radio and online. Since 2018, she has also been reporting from inside Uzbekistan as the first-ever U.S.-based accredited correspondent in the country. During 2016-2017, she was a prestigious Edward S. Mason Fellow in public policy and management, while earning her Mid-Career Master in Public Administration at Harvard University’s John F. Kennedy School of Government. Navbahor played a pivotal role in the launch of Uzbek television programming at VOA in 2003, and has since presented more than 1000 editions of the flagship weekly show, “Amerika Manzaralari” (Exploring America), which covers American foreign policy focusing on Washington’s relations with Central Asia, as well as life and politics in the U.S. She speaks frequently on regional issues in Central Asia, as well as Uzbek politics and society, for policy, academic, and popular audiences. Her analytical pieces have been published in leading academic and news outlets including Foreign Policy, The National Interest, and the Atlantic. Navbahor also is the founding President of the VOA Women’s Caucus. She began her career at Uzbekistan’s state broadcasting company in Tashkent. She holds a Bachelor of Arts in journalism and mass communication from the University of Mysore, India and a Master of Arts in journalism from Ball State University, Indiana.

Shu mavzuda

XS
SM
MD
LG